Việt Nam cập nhật luật sở hữu trí tuệ cho Đổi mới sáng tạo dựa trên AI

Sự trỗi dậy nhanh chóng của AI buộc Việt Nam phải xem xét lại quyền sở hữu trí tuệ (IP)

Sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI) đang diễn ra rất nhanh chóng, và hệ thống pháp luật của Việt Nam cần phải thay đổi để theo kịp. AI không còn là một điều gì đó trong tương lai; nó đã trở thành một phần quan trọng của cuộc sống số của chúng ta. Điều này tạo ra một số vấn đề với luật sở hữu trí tuệ (IP) hiện tại của Việt Nam. Các luật này được tạo ra trước khi AI trở nên phổ biến và đang gặp khó khăn trong việc giải quyết các vấn đề mới liên quan đến thuật toán, dữ liệu và nội dung do AI tạo ra. Ví dụ, giống như cố gắng lái một chiếc xe hiện đại trên đường cao tốc với các quy tắc dành cho xe ngựa kéo.

Việt Nam đang thực hiện một cuộc cải tổ lớn đối với luật IP của mình để tạo ra một hệ thống pháp lý bảo vệ các sáng tạo kỹ thuật số, khuyến khích đổi mới và làm rõ các vấn đề phức tạp liên quan đến vai trò của AI trong việc tạo và sở hữu nội dung. Mục tiêu không chỉ là theo kịp thời đại mà còn là tạo ra một tương lai nơi AI và sự sáng tạo của con người có thể cùng tồn tại và phát triển.

Nguồn ảnh: https://opengovasia.com/vietnam-strengthening-ip-laws-to-guide-ai-driven-innovation/

Định nghĩa IP kỹ thuật số: Một thế giới pháp lý dũng cảm hoàn toàn mới

Một phần quan trọng của việc cập nhật IP của Việt Nam là xác định rõ những gì được coi là sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực kỹ thuật số. Điều này bao gồm mọi thứ từ nội dung được chia sẻ trên mạng xã hội đến các bộ dữ liệu lớn được sử dụng để đào tạo AI. Khung pháp lý mới sẽ cung cấp các hướng dẫn rõ ràng để người sáng tạo và nhà đổi mới có thể bảo vệ tài sản kỹ thuật số của họ một cách hiệu quả. Tìm hiểu thêm tại đây

Một trong những vấn đề quan trọng nhất là giải quyết việc AI sử dụng tài liệu có bản quyền. Ví dụ, một AI học cách viết nhạc bằng cách phân tích rất nhiều bài hát. Điều này có vi phạm bản quyền không? AI có cần xin phép những người viết bài hát gốc không? Đây là những câu hỏi mà luật mới sẽ giải quyết. Ngoài ra, dự thảo luật cũng xem xét liệu một thứ gì đó *được tạo ra* bởi AI có thể vi phạm tác phẩm có bản quyền hiện có hay không. Đây là một vấn đề pháp lý phức tạp và Việt Nam đang cố gắng giải quyết nó một cách cẩn thận.

Những tình thế khó xử về bản quyền: AI có thể sở hữu sáng tạo của mình không?

Luật IP được cập nhật sẽ giải quyết câu hỏi quan trọng về việc liệu nội dung do AI tạo ra có thể được bảo vệ bởi bản quyền hay không. Điều này đặc biệt quan trọng khi các mô hình AI được đào tạo trên dữ liệu có sẵn công khai. Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, việc sử dụng dữ liệu có sẵn công khai để đào tạo AI thường không cần sự cho phép bản quyền, *miễn là* không sao chép trực tiếp tài liệu có bản quyền. Điều này có nghĩa là sử dụng dữ liệu để học tập thường được cho phép, nhưng việc sao chép trực tiếp các tác phẩm có bản quyền thì không.

Tuy nhiên, luật mới có một quy định rõ ràng về các sáng tạo được tạo ra *hoàn toàn* bởi AI. Những tác phẩm này sẽ *không* đủ điều kiện để được bảo vệ bản quyền và phải được đánh dấu rõ ràng là do AI tạo ra. Điều này có nghĩa là nếu một AI tạo ra một tác phẩm nghệ thuật mà không có bất kỳ sự can thiệp nào của con người, tác phẩm đó sẽ không được coi là ‘tài sản’ của AI theo nghĩa pháp lý. Quyết định này phản ánh một quan điểm: bản quyền là để bảo vệ sự sáng tạo của con người, chứ không phải kết quả của một thuật toán.

Thực thi và trách nhiệm giải trình: Chìa khóa thành công

Luật mới chỉ có hiệu quả nếu có các biện pháp để thực thi chúng. Để thực hiện các luật IP được cập nhật này, chính phủ Việt Nam sẽ cần các công cụ và chiến lược mới để phát hiện và xác minh nguồn gốc của các tác phẩm và sản phẩm kỹ thuật số. Điều này đòi hỏi các công nghệ tiên tiến có khả năng truy tìm nguồn gốc của nội dung kỹ thuật số và xác định các trường hợp sử dụng hoặc sao chép trái phép. Ví dụ: công nghệ đánh dấu bản quyền có thể được sử dụng để xác minh nguồn gốc của hình ảnh hoặc bài hát (copyright watermarking).

Hơn nữa, chính phủ sẽ cần một cơ chế để thu hồi quyền IP nếu một tác phẩm được phát hiện là do AI hoàn toàn tạo ra. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong kỷ nguyên AI. Mục tiêu là đạt được sự cân bằng: thúc đẩy sự đổi mới AI đồng thời bảo vệ quyền của những người sáng tạo là con người trong môi trường số (digital environment). Đây là một nhiệm vụ phức tạp, đòi hỏi sự cân nhắc cẩn thận và sự thích ứng liên tục khi công nghệ AI tiếp tục phát triển.

Cân bằng: Đổi mới so với quyền của người sáng tạo

Việc Việt Nam cập nhật luật IP cho kỷ nguyên AI cho thấy một thách thức toàn cầu: làm thế nào để cân bằng giữa sự tiến bộ công nghệ và việc bảo vệ sự sáng tạo của con người. Đất nước đang cố gắng tạo ra một hệ thống pháp lý khuyến khích sự đổi mới đồng thời bảo vệ quyền của các nghệ sĩ, nhà văn và những người sáng tạo khác. Đây không phải là một nhiệm vụ dễ dàng, vì ranh giới giữa sự sáng tạo của con người và máy móc ngày càng trở nên khó phân biệt.

Luật được cập nhật là một bước tiến quan trọng, nhưng chúng có thể chỉ là sự khởi đầu của một quá trình liên tục. Khi công nghệ AI tiếp tục phát triển, Việt Nam sẽ cần phải theo dõi và điều chỉnh hệ thống pháp lý của mình. Điều quan trọng là phải duy trì một cách tiếp cận linh hoạt và hướng tới tương lai, đảm bảo rằng luật IP tiếp tục đáp ứng nhu cầu của cả nhà đổi mới và người sáng tạo trong tương lai. Sáng kiến này có thể là một ví dụ cho các quốc gia khác đang đối mặt với những thách thức tương tự trong kỷ nguyên AI.

Tài liệu tham khảo

Dharmaraj, V. (2025). Việt Nam: Tăng cường luật IP để hướng dẫn đổi mới dựa trên AI [Bài đăng trên blog]. https://opengovasia.com/vietnam-strengthening-ip-laws-to-guide-ai-driven-innovation/